กรมศิลปากรได้ตรวจสอบแล้วไม่พบเรื่องเกี่ยวกับประวัติการก่อตั้ง ศาลจังหวัดเลย ว่าตั้งขึ้นเมื่อใด  แต่ศาลในครั้งนั้นเป็นศาลประจำเมืองรวมอยู่ในผู้ว่าราชการเมือง  โดยใช้ศาลาโถงปลูกไว้นอกรั้วหน้าบ้านเจ้าเมือง  ที่เรียกว่า จวน  เป็นศาลชำระความที่บ้านแฮ่  ก่อนหน้านี้   มีศาลเจ้าพระยาท้ายน้ำอยู่ใต้ต้นโพธิ์  ในบริเวณวัดศรีภูมิ  มีประเพณีทำบุญเดือนหก แต่ศาลผุพังรื้อไปเมื่อ พ.ศ. 2423  ประเพณีก็เลิกไปด้วย  เมื่อวันที่ 25  มีนาคม 2434 (รศ.110) พระบาทสมเด็จ     พระจุลจอมเกล้าฯ เจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5  ได้ทรงจัดตั้งกระทรวงยุติธรรมขึ้น  จัดราชการศาลต่างๆ  โอนมาสังกัดกระทรวงเดียวกัน  เมืองเลยเป็นจังหวัดชั้นนอกรวมกลุ่ม เข้าเป็นมณฑลที่ 2  เรียกว่า "มณฑลลาวพวน"  พ.ศ.2438  มีประกาศใช้พระธรรมนูญศาลหัวเมืองรัตนโกสินทร์ศก 114  ให้มี   ศาลประจำสำหรับพิจารณาคดีคนในหัวเมืองตามลำดับ  คือ  ศาลมณฑล  ศาลเมือง ศาลแขวง และศาลพิเศษ  ศาลเมืองเลยคงจะตั้งขึ้นในสมัยนั้น  ตัวศาลเป็นอาคารเรือนไม้ชั้นเดียว   หลังคามุงด้วยหญ้าคา  ตั้งอยู่ที่แยกถนนสถลเชียงคานติดกับถนนพิพัฒน์มงคล  บริเวณซึ่งเป็นที่ตั้งโรงเรียนสตรีเลยและต่อมาเป็นสำนักงานคุรุสัมนาคารปัจจุบัน

          ต่อมาระหว่างช่วงประมาณ พ.ศ.2455  ศาลเมืองเลยจึงได้ย้ายมาสร้างใหม่เป็นอาคารเรือนไม้ชั้นเดียวทรงเตี้ย  ด้านกว้าง  14 เมตร ลึกไปด้านหลัง  24  เมตร หลังคามุง กระเบี้องดินเผา ยกพื้นมีบันได 5 ขั้น ขึ้นเป็นมุข  ตีระแนงรอบใต้ถุน  มีห้องจ่าศาลและเสมียนพนักงานเล็กๆ  1 ห้อง  ห้องผู้พิพากษา  1  ห้อง  บริเวณศาลมีน้ำล้อมรอบเพราะตั้งอยู่กลางกุดป่อง  ติดถนนเจริญและแม่น้ำเลยเป็นบริเวณเดียวกัน  ซึ่งเป็นบริเวณของสถานีวิทยุกรมประชาสัมพันธ์จังหวัดเลยปัจจุบัน  ต่อมาปี พ.ศ. 2740  อาคารชำรุดทรุดโทรมมาก จึงรื้อตัวอาคารเก่าและสร้างขึ้นรูปทรงเดิมด้วยไม้ตำแบกหิน ปี พ.ศ.2476  หลังจากประเทศไทยได้เปลี่ยนแปลงการปกครอง เป็นระบบประชาธิปไตย  ได้มีรัฐธรรมนูญแยกอำนาจตุลาการ  อำนาจบริหาร  เลิกศาลมณฑล ศาลเมือง ตั้งศาลจังหวัด  ศาลเมืองเลย  จึงเปลี่ยนมาเป็น  ศาลจังหวัดเลย  เนื่องจากอาคารหลังเดิมคับแคบมาก  คดีความสู่ศาลเพิ่มขึ้นทุกปี  ไม่สะดวกในการพิจารณาคดี  กระทรวงยุติธรรมจึงให้งบประมาณสร้างขึ้นเป็นอาคารทรงไทย  ขนาด 4  บัลลังก์  เมื่อปี พ.ศ. 2512  ต่อมาได้มีการก่อสร้างต่อเติมอาคารศาลจังหวัดเลยขึ้นใหม่อีกหนึ่งหลังเป็นอาคารทรงไทยขนาด 3 ชั้น  ตั้งอยู่บริเวณด้านหน้าอาคารศาลจังหวัดเลยหลังเดิม  เป็นอาคารศาลขนาด  6  บัลลังก์ และได้เปิดทำการเมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. 2545  ซึ่งก็คืออาคารศาลจังหวัดเลยในปัจจุบันนี้ สำหรับอาคารศาลจังหวัดเลยหลังเก่าซึ่งก่อสร้างเมื่อปี พ.ศ. 2512 นั้น  ปัจจุบันได้มีการปรับปรุงซ่อมแซมและเปิดใช้เป็นที่ทำการศาลจังหวัดเลยแผนกคดีเยาวชนและครอบครัว  ตั้งแต่วันที่  9 มกราคม พ.ศ. 2549